Publikacja FIP  „Rak – uważajcie także na wasze stopy”, Maj 21 Światowe Dni Zdrowia Stóp Carine Haemels , Präsidentin FIP-IFP

W wizjerze specjalnym – Nowotworowe FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Czy choroba nowotworowa może mieć wpływ na moje stopy?

Nowotwór może się rozwijać w każdym miejscu naszego ciała, zatem również w kończynach dolnych. Dotyczy to obu płci w każdej grupie wiekowej. W kończynach dolnych może się rozwinąć zarówno rak skóry, czerniak złośliwy jak i nowotwory kości czy tkanki miękkiej.

Jaka rola w opiece nowotworowej przypada mojemu podiatrze/podologowi?

Podiatra/Podolog jako członek interdyscyplinarnego zespołu zdrowotnego przyjmuje często rola ważnego diagnosty. W wypadku choroby nowotworowej może to dotyczyć wczesnego rozpoznania objawów typowych dla zmian złośliwych. Stawia to podologa w roli pierwszorzędnej opieki oraz integruje go do grupy interdyscyplinarnej współpracujących ze sobą terapeutów.

Co się może stać z moimi stopami w trakcie terapii antyrakowej?

Metody i środki stosowane w leczeniu nowotworów mogą konfrontować pacjentów z niepożądanymi działaniami ubocznymi. Każdy lek i każdy zabieg mają różny zasięg działań ubocznych. Niektóre z nich znikają zaraz po zakończeniu terapii, inne natomiast mogą utrzymywać się dłużej. Niektóre metody terapeutyczne mogą manifestować swoje działania uboczne na dłoniach i stopach.

Czym jest zespół dłonie – stopy?

Jest to zdarzające się niekiedy działanie uboczne chemioterapii. Występuje ono zwykle na wewnętrznych powierzchniach dłoni i podeszwach stóp. Objawia się zaczerwienieniem, obrzękiem, złuszczaniem, pękaniem naskórka oraz bolesnością tych miejsc.

Kiedy powinienem zasięgnąć porady mojego podiatry / podologa?

Wymienione poniżej symptomy mogą być objawami wywołanego przez chemioterapię zespołu dłonie – stopy i to powinno stać się powodem zasięgnięcia porady u specjalisty.

  • nadmierne rogowacenie naskórka pozbawione jednak zgrubienia zewnętrznej warstwy skóry,
  • zaczerwienienie skóry,
  • obrzęk, który może spowodować wrastanie paznokci,
  • nienaturalnie miękka skóra,
  • napięcie skóry,
  • pęcherze, rany,
  • zaburzenia odczuwania tj. parzenie, mrowienie,
  • modzele głównie na podeszwach stóp w miejscach poddawanych obciążeniu,
  • pęknięcia i otarcia naskórka,
  • złuszczanie się naskórka,
  • szklista, delikatna skóra,
  • silna bolesność i / lub problemy w trakcie chodzenia.

Pacjenci poddawani leczeniu nowotworu często stwierdzają na powierzchniach dłoni i stóp zmiany, o których wystąpieniu ich zdaniem nie zostali wcześniej uprzedzeni i objaśnieni. Właściwa informacja podana we właściwym czasie może wpłynąć zarówno na jakość życia pacjenta, jak również na możliwości i wyniki całej terapii. Jednym z ważniejszych jej elementów jest poinformowanie pacjenta o możliwych następstwach i działaniach ubocznych zastosowanego sposobu leczenia. Pacjent powinien wiedzieć, które z nich ustąpią wraz z zakończoną terapią, a które mogą pozostać na dłużej. Niektóre następstwa najbardziej upośledzają jakość życia w pierwszych 6 tygodniach leczenia, a inne dopiero po dwóch lub trzech miesiącach.

Chemiczna terapia antyrakowa wpływa negatywnie na proces wzrostu skóry i włośniczek. Tkanka nerwowa może również ulec uszkodzeniu i reagować bólami. Pacjent może mieć trudności ze zdobyciem informacji na ten temat.

Z tego względu bardzo ważne jest, by zdrowotny zespół interdyscyplinarny zapewnił pacjentom z chorobą nowotworową pełnię informacji, które pomogą w zapewnieniu im prawidłowej opieki i pomocy.

Możliwe działania uboczne:

Objawy niewielkie do średnich występujące najczęściej na podeszwach stóp i dłoni: te wymienione wcześniej Objawy ciężkie: zmiany paznokcia (Corpus unguis) oraz łożyska (Solemn unguis):

  • Proksymalna i / lub dystalna onycholiza,
  • odwarstwianie się płytek paznokciowych (Onychoschisis),
  • zmiany przebarwieniowe,
  • bruzdy Beau Reill’a,
  • Paronychia,
  • Granuloma pyogenic, obrzęk,
  • wrastanie paznokci głównie paluchów.

Pojawiająca się neuropatia może spowodować utratę czucia, która zaburza równowagę neurologiczną i zwiększa bolesność. Najmniejszy nawet odcisk twardy może stać bardzo bolesny.

 Porady dotyczące łagodzenia objawów:

  • unikać gorącej wody,
  • chłodne natryski i kąpiele,
  • skórę osuszać ostrożnie, dotykając  ją delikatnym ręcznikiem (nie trzeć!),
  • gorące stopy chłodzić pod strumieniem wody lub okładać mokrym ręcznikiem albo torebką wypełnioną lodem przez 15-20 minut (unikać bezpośredniego kontaktu skóry z lodem!),
  • unikać ciepła słonecznego, sauny i podobnych źródeł ciepła,
  • zrezygnować z aktywności sportowych, które mocna nadwyrężają skórę (tenis, squosch, jogging, aerobic itp.)
  • unikać kontaktu z chemikaliami mogącymi podrażniać skórę (środki piorące, detergenty),
  • noszenie rękawiczek z cienkiej bawełny i nakładać na nie rękawiczki gumowe,
  • stosować środki pielęgnacyjne natłuszczające, wcierać bez ucisku,
  • nosić obuwie wygodne, miękkie i przewiewne (nie klapki!),
  • nie chodzić boso (ewentualnie w grubych skarpetkach),
  • regularne kontrole stóp przez podiatrę/podologa

W jaki sposób podiatra/podolog może pomóc pacjentowi? 

Każdorazowo przed zabiegiem kontrola statusu ukrwienia i wrażliwości stóp.

Pacjenci w trakcie terapii nowotworowej są częściej nadwrażliwi neurologicznie, dlatego należy zadbać o dobrą amortyzację w obuwiu stosując miękkie wyściółki.

Wygląd i struktura skóry stóp i paznokci nie muszą różnić się od innych pacjentów, którzy przychodzą z problematyką paznokci wrastających, onycholizą, modzelami czy odciskami. 

Zabiegi u tej grupy pacjentów wymagają szczególnej ostrożności (pacjent z grupy ryzyka) z powodu nadwrażliwości na ból oraz utraty / ograniczenia systemu odpornościowego. Wszyscy członkowie zespołu interdyscyplinarnego zajmujący się pacjentami poddawanymi leczeniu chemio- lub radioterapią powinni wiedzieć, w jaki sposób bóle związane z leczeniem mogą się rozwijać i wpływać niekorzystnie na stan pacjenta oraz o tym, jak ważne są odciążenia, wkładki i miękkie wyściółki w obuwiu.        

Pod lupą

Problemy ze stopami i symptomy u pacjentów gabinetów podologicznych chorujących na nowotwory

Pacjenci w oczywisty sposób profitują z dodatkowej opieki i wyjątkowej czujności swoich podologów, kiedy ci uwzględniają wpływ terapii nowotworowych na stan stóp swoich podopiecznych.  To pierwszorzędna opieka i kooperatywna integracja w zespół interdyscyplinarny.

W jaki jednak sposób możemy podczas badania stóp rozpoznać ewentualne objawy charakterystyczne dla ubocznych działań chemioterapii?

Mogą one wszak wywoływać złośliwe lub niezłośliwe zmiany. Prowadzący lekarz jest odpowiedzialny za przeprowadzenie odpowiednich badań (Rentgen/ Tomografia komputerowa / Rezonans magnetyczny/ Biopsja/ analizę krwi / badanie kliniczne/ itp.) potwierdzających diagnozę.

Przede wszystkim zwracać należy uwagę na nieprawidłowości wychodzące ponad znaną normę. Mogą to być objawy tj.: bolesność, anormalny rozrost tkanki (neoplazja), trudno gojące się rany, urazy, złamania, neuropatia itp.

Dokładna anamneza może nieraz wykazać, że powodem zmian są np. metastazy.

I chociaż nie zdarza się to często, statystycznie rzecz biorąc zmiany onkologiczne występują regularnie we wszystkich tkankach i systemach ciała, często pozostając niestety niezauważone, zapomniane lub nie rozpoznane. Nowotwory mogą występować na stopach, kostkach kończyn dolnych u obu płci, w każdej grupie wiekowej i w wielu różnych formach.

Pomocą w obserwowaniu zmian i wyciąganiu wniosków mogłoby być wprowadzenie pewnego systemu.

Poniższe informacje z pewnością nie są kompletne i mają raczej służyć jako przykłady, które odnaleźć można w każdym systemie stóp, nie są też uporządkowane pod względem ich znaczenia. Mogą natomiast służyć jako ostrzeżenie, że nie wolno tracić czujności.

Przyjrzyjmy się zatem zmianom mogącym występować w poszczególnych systemach stóp: krwionośnym (z hematologią), dermatologicznym (z paznokciami), mięśniowy, neurologiczny i ortopedyczny.

System mięśniowy:

  • Mięśniako-mięsak gładkokomórkowy (łac. leiomyosarcoma); rodzaj nowotworu bardzo rzadko spotykany na stopach. Ma on swój początek w miękkich komórkach mięśni mimowolnych, które sterują ruchem włosów na skórze grzbietowej stóp (musculus erector pili). W diagnozie różnicowej bierze się pod uwagę torbiel galaretowatą.
  • Mięsak prążkowano-komórkowy (łac. Rhabdomyosarcoma); ten rodzaj nowotworu wywodzi się również z komórek mięśniowych i często spotykany jest u starszych dzieci i młodzieży. W wyglądzie charakterystyczna jest plama, która stale się powiększa, wywołuje bolesność albo zaczerwienienie.
  • Mięsak Kaposiego (łac. sarcoma Kaposi); najczęściej występuje w formie niebiesko lub fioletowo zabarwionej lezji skóry, choć w rzeczywistości powód powstawania mięsaka znajduje się w systemie naczyniowym krwi i limfy.

Może występować na nogach i stopach. Choć sam nie jest bolesny, to obrzęki, które powoduje na nogach mogą wywoływać ból.

Ten rodzaj mięsaka często występuje u pacjentów chorych na AIDS, dlatego jego powodami mogą być transplantacje, słabość czy zmiany w systemie immunologicznym wzmożona zapadalność na infekcję wirusem opryszczki

Hematologia

  • Białaczka (łac. leucaemia); choroba ta prowadzi do zwiększenia produkcji krwinek, które mogą gromadzić się w stawach. Obserwując ruchy pacjentów z tej grupy, łatwo można zauważyć utykanie lub niemożność poruszania kończynami spowodowane bólami stawów. Problem ulega pogorszeniu, kiedy choroba dotyka małych dzieci, które mają ograniczone możliwości komunikacji.

Bóle mogą się pojawiać periodycznie bez wyraźnej etiologii, dlatego konieczne są odpowiednie badania laboratoryjne.

Dermatologia

  • Malignes Melanom; jego powodem jest nadmierne naświetlenie skóry promieniami UV. Pacjent powinien samodzielnie regularnie kontrolować swoją skórę, również tę na podeszwach stóp. W miejscach trudno dostępnych powinien skorzystać z pomocy osoby bliskiej. Zmiany pigmentacyjne wyróżniające się od innych, powinny być zbadane przez dermatologa.

Podolodzy zwracają szczególną uwagę na skórę stóp oraz na paznokcie. Podpaznokciowo oprócz hematomu lub paronychii może występować też melanom.

Wszystkie zmiany pigmentacyjne i brodawkowate znajdujące się na  skórze powinny być mierzone, dokumentowane i kontrolowane.  

Cechy charakterystyczne czerniaka złośliwego:

  • Asymmetria – jedna strona zmiany skórnej nie odpowiada przeciwnej, jest niesymetryczna.
  • Ograniczenie – nieregularność, brak wyrazistości, plamistość.
  • K kolor/barwa – czarna/brunatna/czerwonawa/biała/niebieska – nierównomiernie rozłożona.
  • Średnica – biopsja/całkowite wycięcie zalecane od średnicy 6 mm.
  • Rozwój – zmiany wielkości, formy, koloru, świąd itp.

Istnieją dwa inne rodzaje raka skóry: bazaliom i spinaliom, czyli rak kolczysto-komórkowy. Ich cechą charakterystyczną jest powolny wzrost i łatwiejsze leczenie.

Układ kostny

Ból jest najczęściej występującym objawem nowotworu kości stopy. Pacjent ma problemy z obuwiem albo mówi o niedawno doznanym uszkodzeniu/ złamaniu kości jako o powodzie zmian w strukturze kości i jej łamliwości.

Kostniakomięsak (osteosarcoma) – stosunkowo rzadki rodzaj nowotworu kości i chrząstki stawowej kończyn. Występuje głównie u dzieci i młodzieży albo u osób starszych. Typowymi objawami klinicznymi kostniakomięsaka jest ból, obecność rozpierającej masy i obrzęk okolicy guza.

Członkowie interdyscyplinarnych zespołów zdrowotnych często i chętnie udzielają porad w sprawach diagnozy.

Może to dotyczyć również objawów na stopach, które dają się  zauważyć podczas wykonywania zabiegów podologicznych.

Odpowiedzialna za publikację  „Rak – uważajcie także na wasze stopy”, Maj 21 Światowe Dni Zdrowia Stóp Carine Haemels , Präsidentin FIP-IFP, 57 rue Eugène Carrière, 75018 Paris, France,

www.fip-ifp.org

Rak – uważajcie także na wasze stopy, Maj 21 Światowe Dni Zdrowia Stóp – opracowanie i  tłumaczenie tekstu FIP akcja RAK Magdalena Hafezi-Chojecka,

www.ptp-podologia.pl

Źródła:

  1. Vincent Sibaud: Toxicités podologiques des traitement anticancéreux Krebstherapie, Podiatry, Toxikologie, University Cancer Institute, Toulouse Oncopole
  2.  http://www.cancer.net/navigating-cancer-care/side-effects/hand-foot-syndrome-or-palmarplantar – erythrodysesthesia

PTP wskazuje na:

  • Dostęp do publikacji jest bezpłatny.
  • Z publikacji korzystamy wyłącznie w celu 
  • Rozpowszechnianie, cytowanie publikacji w działalności naukowej.
  • Korzystanie z utworu w granicach wskazanego użytku z obowiązkiem wskazania autora publikacji i jego źródła.

autor: Carine Haemels i in., Präsidentin FIP-IFP
opracowanie i tłumaczenie: Magdalena Hafezi-Chojecka